دروازه سنگی خوی یا قالا قاپیسی که لقب تنها دروازه باقی مانده از تاریخ کهن ایران را یدک می‌کشد، یکی از جاهای دیدنی خوی است و از آنجا که تنها دروازه به جا مانده از حصار شهر محسوب می‌شود، ارزش تاریخی زیادی دارد. قرارگیری دروازه سنگی در کنار بازار تاریخی شهر باعث شده است تا گردشگران در کنار بازدید از این اثر بتوانند گشتی در بازار بزنند.
دروازه سنگی خوی کجاست؟
اگر به شهر خوی بروید، برای بازدید از دروازه سنگی باید راهی شرق خیابان طالقانی در جنوب بازار قدیمی شوید.
آدرس: استان آذربایجان غربی، شهر خوی، شرق خیابان طالقانی و جنوب بازار قدیمی خوی
معرفی دروازه سنگی خوی
دروازه سنگی خوی که در زبان محلی به آن «قالا قاپیسی» گفته می‌شود، یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی در خوی است. این اثر ارزشمند بخشی از حصاری تاریخی در جنوب شرقی شهر است که برای حفاظت از تهاجم دشمن و کنترل عبور و مرور ساخته شده بود و در گذشته خندقی نیز در اطراف آن وجود داشت.
دروازه سنگی خوی به‌عنوان تنها دروازه باقی مانده از تاریخ کهن ایران، با شماره ۸۰۸ در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد.
تاریخچه دروازه سنگی خوی
شهر خوی در دوره قاجار به‌دلیل نزدیکی به مرز روس‌ها، از اهمیت استراتژی بالایی برخوردار بود. هنوز بقایای دیوارهای دفاعی شهر که به درخواست فتحعلی شاه و به دست ژنرال گاردن در قرن سیزدهم در اطراف این شهر ساخته شده است، امروزه به چشم می‌خورد.
دروازه سنگی (قالا قاپیسی) خوی در جنوب بازار خوی به‌طرف شهر سلماس قرار دارد. این اثر در دوره ایلخانیان یا دوره قاجاریه بنا شده و از حصار تاریخی شهر خوی باقی مانده است.
با توجه به سبک معماری این اثر، ساخت آن را می‌توان به دوره قاجار نسبت داد؛ به‌خصوص که آثار باقی مانده از قاجار در تبریز و خوی شباهت‌های بسیاری به دروازه سنگی خوی دارند.
از نظر کارشناسان دلیل دیگری که قدمت این بنا تا دوره قاجار را تایید می‌کند، ساخت آخرین حصار یا بدنه شهر به دستور عباس میرزا نایب السلطنه، فرزند فتحعلی شاه قاجار است.
از سوی دیگر، سر در باقی مانده این بنا نشانه‌های معماری دوره ایلخانی را دارد و برخی کارشناسان معتقدند که معماران در زمان عمران و آبادانی خوی به دستور همسر آباقاخان، دومین پادشاه سلسله ایلخانی، این دروازه را ساخته‌اند.
طبق شواهد، در سال ۱۱۷۰ هجری قمری این بنا توسط احمد خان دنبلی، رییس ایل دنبلی در زمان کریم خان زند، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
دروازه سنگی در روزگاران گذشته وقایع بسیاری را به چشم دیده و در برابر آن‌ها سکوت کرده است. مهاجمان ارمنی و عثمانی بارها خواستند تا این حصار را از بین ببرند و وارد شهر شوند و هنوز آثار گلوله آن‌ها بر تن این دروازه دیده می‌شود.
معماری دروازه سنگی خوی
در گذشته مردم از طریق دروازه سنگی به شهرهای سلماس و ارومیه می‌رفتند؛ اما امروزه به‌علت گسترش شهر، این بنای تاریخی در بافت جدید قرار گرفته و قسمت شمالی آن متصل به بازار قدیمی خوی است.
در جلوی دروازه سنگی خندقی به عمق ۱۰ متر و عرض ۳۰ متر وجود داشت که یک پل معلق روی آن قرار می‌گرفت. هنگام خطر و حمله بیگانگان، این پل به بالا کشیده می‌شد تا دشمن نتواند از حصار بگذرد و وارد شهر شود. کاروان‌ها و بازرگانان و مردم عادی نیز از طریق همین دروازه به داخل شهر رفت‌وآمد می‌کردند. در طول شب دروازه بسته بود و اگر کسی پیش از غروب آفتاب خود را به شهر نمی‌رساند، باید شب را تا صبح در پشت دروازه می‌گذراند.
این بنا از حیث جنس ساختمان با دو نوع مصالح مقاوم آجر و سنگ ساخته شده است. ضلع شمالی آن که در امتداد بازار قدیمی خوی قرار دارد با آجر و به سبک جناقی است؛ ولی ضلع جنوبی بنا شامل سنگ‌های تراش خاکستری و سیاه می‌شود که به‌صورت ترکیبات موزون و هماهنگ نماسازی شده‌اند. ضلع جنوبی به‌شکل قوس نیم‌دایره است که زیر این قوس، دو شیر ساده حجاری‌شده به چشم می‌خورد.
کنت دو گوبینو، نویسنده و مورخ فرانسوی، معماری دروازه سنگی را به بناهای قاهره تشبیه می‌کند و در نوشته‌های خود از آن این‌گونه سخن می‌گوید:
خوی شهر دلپذیری است، دروازه زیبایش به شیوه بناهای قاهره از مرمر سیاه و سفید ساخته شده است و من نظیر آن را در هیچ جای دیگر ایران ندیده‌ام. این دروازه به بازار باز می‌شود.
نکات بازدید از دروازه سنگی خوی
- دروازه سنگی خوی، اثر تاریخی ارزشمندی محسوب می‌شود که پس از سال‌ها همچنان پابرجا است. هنگام بازدید از آن از ریختن زباله و نوشتن یادگاری روی دیوارهای آن بپرهیزید.
- بازدید از این جاذبه رایگان است.
- در هر زمان از شبانه‌روز می‌توانید از این اثر دیدن کنید.
- با اطلاع‌رسانی درباره وضعیت دروازه سنگی خوی، توجه مردم و مسئولان را به حفاظت و مرمت آن جلب کنید.
